Şehmus EDİS / MARDİN (İGFA) – Tarih sayfalarında saklanan ve Mardin’de çektirdiği fotoğrafın ortaya çıkması ile birlikte yıllar evvel Mardin’den bir Türkiye Hoşu’nun geçtiğini gösteriyor.
Araştırmalara nazaran, 1938 yılında çıktığı Türkiye turnesinde Mardin’i ziyaret eden Türkiye’nin birinci hoşluk kraliçesi seçilen Feriha Tevfik, burada kentin ileri gelenleri ile bir ortaya geliyor. Tarihi kentte birçok yeri gezen Feriha Tevfik, Mardin’de kaldığı mühlet zarfında Kayacan Sitesi’nde bulunan ve Artuklu Hükümdarı el-Melikü’l-Mansûr Necmeddin Gazi için yaptırılan tarihi Firdevs Köşkü’nde konaklıyor. Türkiye’nin birinci hoşluk kraliçesi Feriha Tevfik, kaldığı müddet zarfında Firdevs Köşkü bahçesinde Mardin’i gerisine alarak tarihi bir fotoğraf çektiriyor. İşte o yıllardan günümüze yansıyan bu fotoğraf sayesinde Türkiye’nin birinci hoşluk kraliçesi seçilen Feriha Tevfik’in 1938 yılında 7 bin yıllık tarihi geçmişi bulunan Mardin’i ziyaret ettiği netleşti.
FERİHA TEVFİK KİMDİR?
1910 yılında doğan Feriha Tevfik, 1929 yılında kraliçe seçildikten sonra çeşitli sinemalarda oynayan Feriha Tevfik, tiyatroda yer aldı lakin 1939’dan sonra sahnelerden büsbütün ayrıldı. Üç sefer evlenen Tevfik, 1955 yılında ölen üçüncü kocası olan ceza avukatı Sadi İstek Dağ’dan tek çocuğu olan Atilla Germiyanoğlu dünyaya geldi. 1991’de geçirdiği beyin kanaması sonucunda ömrünü yitirdi.
NASIL MÜSABAKAYA KATILIR?
Feriha Tevfik,1910 yılında İstanbul’da doğdu. Tam ismi Feriha Tevfik Negüz’dır. Birinci Türkiye Hoşu: Feriha Tevfik olarak tarih sayfalarında yerini alır.
Bu yarıştan birkaç yıl sonra, 1929’da Cumhuriyet Gazetesinde ufak bir ilan yayınlanmıştı: “Türkiye’nin en hoş kadınını arıyoruz, hoşluk kraliçesi seçilecek…”Feriha Tevfik, o vakitler 13 yaşında genç bir kız ve tek bir hayali var: Amerika’ya gitmek ve orada sinema yıldızı olmak. Üstelik bu hayalini gerçekleştirmek için de Amerika’daki bir sinema şirketine mektup yazmış ve olumlu geri dönüş almıştı. Ama yaşının küçük olmasından dolayı birkaç yıl beklemesinin daha güzel olacağı da tıpkı mektupta kendisine bildirilmişti. O da, bu müddette kendisini geliştirerek Amerika’ya olabildiğince hazır biçimde gitmenin planlarını yapmaktaydı. Aklında yarışa dair hiçbir niyet olmayan genç Feriha’yı, konutlarına konuk gelen eski Roma Büyükelçisi Kazım Bey’in kızı Saffet Hanım beğenip, hem kendisini hem de annesini ikna etmişti.
125 KİŞİ ORTASINDAN BİRİNCİ FİNALİST OLUR
125 kişilik aday sayısı, gazete okuyucularının yaptığı oylama sonucu 48’e indi ve bu isimler finalist olarak 2 Eylül’deki müsabakaya katılmaya hak kazandılar.
60 KİŞİLİK HEYET TÜRKİYE HOŞUNU SEÇİYOR
Cumhuriyet Gazetesi binasında gerçekleşecek olan müsabaka öncesi salon tıklım tıklım doluyor. Profesörler, muharrirler, şairler, müzisyenler ile yerli ve yabancı gazetecilerden oluşan 60 kişilik heyet, Türkiye’nin birinci hoşluk kraliçesini seçiyor.
HİCRAN HANIM EVLİ ÇIKINCA OYLAMA DIŞI KALIR
Heyet, evvel birinci sekiz adayı seçti. Akabinde bu sekiz ismi üç kere oylayarak da müsabakanın birincisini seçti: Hicran Hanım. Evet, yarış heyeti 2 numaralı Hicran Hanım’ı Türkiye’nin en hoş bayanı seçmişlerdi ki; kendisinin evli olduğu anlaşıldı. Yarış şartnamesinde adayların bekar olması gerektiğine dair bir husus vardı ve bu sebeple Hicran Hanım oylama dışı bırakıldı.
Hal bu türlü olunca adaylar bir kere daha heyet önüne çıktılar. Heyetteki isimlerden Muharrir Peyami Safa, adaylara yaptığı konuşmada, “Bu bir seçimden çok, kalplerimizle güzellikleriniz ortasında çekilecek bir kuradır. Kazanamayanlar hoşluklarından fazla talihlerine küssünler.” tabirlerinin yer aldığı kısa bir konuşma yaptı. Akabinde adaylarla kısa sohbetler yapılarak konuşmalarına, seslerinin ahengine bakıldı ve tekrar bekleme salonuna geçtiler.
TÜRKİYE HOŞU FERİHA TEVFİK
Bundan sonrasını müsabakanın üzerinden geçen 35 yılın ardından Feriha Hanım anlatıyor: “Son kere beni salona sokarak masanın üstüne çıkardılar. Ne olduğunu anlamama vakit kalmadan Türkiye Hoşu seçildiğimi ilan ettiler. Varsayım edeceğiniz üzere, şaşkınlığım büyük oldu. Birden başım döndü ve kendimi kaybettim.”
“60 kişilik heyet heyetinin bu kararı oy birliğiyle verdiğini öğrenince şaşkınlığım tamamıyla artmıştı. Nedense bu sıfata kendimi asla layık görmüyordum… O sonuca bugün bile hayret ederim… Galiba insan kıtlığında beni seçtiler.”
İLK SİNEMASI KAÇAKÇILAR
Türkiye’nin birinci Hoşluk Kraliçesi olan Feriha Hanım, Miss Universe (Kainat Güzeli) hoşluk müsabakası yaklaşık bir ay evvel gerçekleştiği için o sene Amerika’ya gidemedi. Fakat; gelecek sene düzenlenecek olan yarışın, Miss World ve Miss Universe tarihlerine nazaran düzenlenmesi ve Feriha Hanım için de bir deva düşünülmesine karar verildi.
Hollywood hayallerini bir sene ertelemek durumunda kalan “Kraliçe”, çiçeği burnunda olan Türk sinema dünyasına adım attı ve 1929 yılında mesleğinin birinci sinemasında yer aldı: Kaçakçılar.
Besleme isimli karakteri canlandırdığı bu sinema dışında 1939’a kadar sekiz üretimde daha yer alan Feriha Hanım, aldığı konservatuvar eğitimi sonrasında Kent Tiyatrolarında kendisine yer buldu ve bir manada Türkiye’nin birinci yıldızı olmuş oldu.
MİSS TURKEY
Bir sonraki yarış için kararlaştırılan tarih 10 Ocak 1930’du. 21 Kasım tarihli Cumhuriyet Gazetesinin birinci sayfasından “Güzeller Hazır Mısınız?” üst başlığıyla verilen haberle birlikte de adaylık süreci başlamış oldu. Bu müsabakaya ise sadece 42 aday başvurdu. Finale kalan 22 aday ortasında en hoş seçileni ise; Mübeccel Namık Hanım idi. Yarışta ikinci sırayı, Türkiye’nin birinci hoşluk kraliçesi olan Feriha Tevfik aldı.
12 EYLÜL 1929
Hal bu türlü olunca yarış komitesi birinci olan Mübeccel Hanım’ı Paris’te düzenlenecek olan Miss World (Dünya Güzellik) yarışına, ikinci olan lakin birinci müsabakanın birincisi Feriha Hanım’ı da Amerika’da düzenlenen Miss Universe müsabakasına gönderme kararı aldı. (1930 yılında Miss Universe, uyuşmazlıklar sonucu iki başka yarış olarak; hem Brezilya hem de Amerika da düzenlendi.) Feriha Hanım, Ağustos ayında düzenlenecek olan müsabakaya Avrupa’dan katılacak olan güzellerle birlikte deniz yoluyla gitti;
AMERİKA
“Aklımdan çıkaramadığım Amerika’yı ve o büyük sinema dünyası Hollywood’u görecektim.” kelamlarıyla yaşadığı heyecanının lisana getiren Feriha Tevfik, yanında birebir vakitte aile dostları da olan bir dışişleri yetkilisiyle birlikte birlikte bu seyahate çıkmıştı.
21 KASIM 1929
Haftalar süren seyahat sonunda gemi nihayet Amerika’ya vardı ve hoşları bekleyen meraklı gazeteciler çabucak güverteye doluştular. Bundan sonrasını Feriha Hanım anlatıyor: “Güvertede bekleyen gazetecilerin flaşları parlamaya başladı. Çok az anladığım İngilizce ile onların Türk hoşu diye bekledikleri mahlukun Afrikalı bir maymun olduğunu anladım. Bunu öğrenince kahkahalarla gülmeye başladım. Gazeteciler beni gördükleri an büyük bir şaşkınlığa düştüler.“
GAZETE OKUYUCULARININ OYLAMA SÜREÇLERİ HAKKINDA
Yarışmaya Amerika’nın eyalet hoşları ve Feriha Hanım dışında; Almanya, Fransa, Macaristan, Romanya(2 aday ile) ve Rusya hoşluk kraliçeleri katılmışlardı.
“YÜZÜNE ÇÜRÜK DOMATES ATACAKLAR”
İlk gün otele merasim sisteminde gitmiş olsalar da resmi geçit bir sonraki günün sabahında yapılacaktı. O sabah otelde kendisini ziyarete gelen iki Türk vatandaşı, genç Türkiye hoşunu Amerikalılar konusunda uyardılar: “Aman dikkatli ol kızım. Halk, seni zenci sanıyor ve o formda karşılamak için hazırlanmışlar. Yüzünce çürük yumurta ve çürük domates atabilirler…”
“Bu zihniyete hem kızıyor hem de gülüyordum” diye anlatan Feriha Hanım, sonrasında olanları şu formda lisana getiriyordu: “Bütün hoşlar bir bir dışarı çıktılar… Ben ihtarlara karşın mahsus gecikiyordum… Çok sevdiğim fildişi elbisemin üstü küçük mini açık yeşil çiçeklerle süslenmişti. Öğlen üzeri giyilecek pek sempatik bir elbiseydi… Halk dışarıda bağırıyor ve dayanılmaz gürültü oluyordu. Ben önlerine geldiğimde kısa anda o gürültüden eser kalmamıştı. Bir mühlet için durdum, atacaklarını atsınlar diye bekledim. Bu sessizliği bir anda alkış tufanı bozdu… Yarım anladığım İngilizce ile şunları söylüyorlardı: ‘Yaşa Miss Türkiye! Bizim kızlara benziyorsun lakin onlardan çok daha güzelsin.“
KAÇIRILMA HADİSESİ
Bu cümbüşlere dünyanın dört bir meşhurlar da gelmekteydi; İngiliz soyluları, elçiler, milyonerler, sanatkarlar, ilim ve fikir adamları… Konukların kendisine genelde Türkiye ve Atatürk hakkında sorular sorduğunu aktaran Feriha Hanım; ne var ki Kanadalı bir milyoner tarafından kaçırılmaya çalışıldığını da tatsız bir anı olarak yıllar sonra Akşam Gazetesine verdiği röportajda okuyucularla paylaşmıştı.
Düzenlenen partilere katılan Kanadalı bir milyoner, sistemli olarak takip ettiği Feriha Tevfik’e bir gün talip olmuş: “Yaşı küçüktür evlenemez, üstelik ecnebisiniz; olmaz denildi ise de dinlemedi. Birkaç sene nişanlı beklerim, gerekirse Müslüman da olurum dedi. Buna karşın red karşılığı verilince de bu adam beni kaçırmaya kalktı.” Adamın atağı sonrası Feriha Hanım bağırmaya başlamış ve cümbüşün düzenlendiği otel salonu birbirine girmiş; böylece kaçırma teşebbüsü orada sonra ermiş. Otele doluşan polisler adamı derhal tutuklayarak götürmüşler. Feriha Tevfik, 34 yıl evvel yaşanan bu olayı anlatırken, hâlâ ürperdiğini söz etmişti.
YURDA DÖNÜŞ
Miss Turkey şeridiyle yarışta uzunluk gösteren birinci Türkiye güzelimiz Feriha Tevfik, Miss Universe yarışında dereceye giremedi. Kainat hoşu, New Orleans adayı Dorothy Dell Goff oldu. 1985 yılında verdiği röportajda, yarışta bir ‘dalavere’ döndüğünü tabir etmiş ve “Çocuk olmama karşın şaşmıştım. Kızcağızın yüzü hoş değil ve anlayacağınız, para(ödül) içeride kalsın isteniyordu. Mesela Miss Rusya’nın yüzü çok hoştu.” kelamlarını kullanmıştı.
Yurda dönen Feriha Hanım, Hollywood hayallerini gerçekleştirememenin ıstırabını yaşamıştı. Fakat daha sonra Amerika’dan kendisine bir teklif geldi. Ne yazık ki, İtalya — Trablusgarp savaşı başlayınca bu proje sekteye uğradı. Daha sonra Fransa’da bir sinema projesi ortaya çıktı; Yavuz Sultan Selim’in kızı Fatma Sultan’ı oynayacaktı. Ancak bu proje de hayata geçmedi. 1929 yılındaki müsabakanın birincisi Feriha Tevfik(soldaki) ve yanında müsabakanın üçüncüsü Araksi Çetinyan. Araksi Hanım, 1926’daki gayriresmi yarışın birincisiydi. 3 Eylül 1929 / Cumhuriyet Gazetesi Yurt dışında sinema çevirme hayalleri gerçekleşmeyen Feriha Tevfik, tüm sanat hayatını ve ömrünü Türkiye’de geçiridi.
İLK HOŞLUK KRALİÇESİ: “GÜZELLİK MÜSABAKALARINA KARŞIYIM”
Fakat, ‘bu formda düzenlenmeye devam ederse’ diye eklemişti cümlesinin sonuna, 1964 yılında. Yarışların eski ciddiyet ve kıymetini kaybettiğinden yakınan Türkiye hoşu, yarışın asıl maksadından saptığı fikrindeydi. Ona nazaran asıl maksat; kendimizi bütün dünyaya tanıtmak ve hakkımızda sağlam ve esaslı bilgiler vermek olmalıydı. Türk kadınını; hoşluğu, ahlakı ve kültür yapısı ile ortaya koymamız gerektiğinin altını çizen Feriha Hanım, o gün gelinen noktada müsabakaların kızları makûs yola düşüren ticari bir cümbüş aracı haline geldiğinden yakınıyordu.
ÜÇ EVLİLİK VE AKABİNDE GELEN YALNIZLIK
Feriha Tevfik, biri 16 yaşındayken olmak üzere toplam 3 evlilik yaptı ve bir oğlu oldu. Ailesinden pek çoklarının karşı çıkması, hatta bağlarını koparmasına karşın sanat dünyasının içinde olmaya çabaladı Feriha Hanım; fakat 1939 yılından sonra daha fazla tahammül edemedi olan bitene. “Kim ne derse desin, devam edecektim. Ancak, kelamlara dedikodulara dayanamadım.“
Tahminen de bu sebeple, hoş sesini milyonlara duyuramamıştı. Şan dersleri almış olan birinci hoşluk kraliçesi, konserler vermeyi de çok istemiş; lakin bu emeline ulaşamamıştı..
Kendisiyle 1985 yılında yapılan röportaj için eski fotoğraflarının kullanılmasını rica etmiş, “Geçmişteki üzere hatırlanmak isterim.” demişti.
60’LI YILLAR
1991 yılında rahatsızlanması sonucu Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesine kaldırıldı. Birkaç gün sonra biraz toparladı, Ramazan Bayramı(16–17–18 Nisan) için konutuna gidebileceği söylendi lakin yalnızlıktan korktuğu için hastanede kalmayı tercih etti. Oğlu, Bodrum’da yaşıyordu.Hastanede tedavisi sürerken, 22 Nisan sabahı yaşadığı beyin kanaması sonrası hayata veda etti.